تجمع بیش از حد نمکهای محلول در آب شوری نامیده میشود. نمک عنصر طبیعی آب و خاک بوده و شامل ترکیبات مختلف سدیم، پتاسیم، کلسیم، منیزیم، سولفات‌ها، کلریدها و بی‌کربنات‌ها است. خاک های شور به خاک هایی گفته می شود که در آنها ECe اشباع بیش از 4 دسی زیمنس بر متر و ESP کمتر از 15 درصد باشد. برخی از دانشمندان توصیه کردهاند که حد ECe برای خاک های شور باید به 2 دسی زیمنس بر متر کاهش پیدا کند، زیرا بسیاری از محصولات به ویژه میوهها و گیاهان زینتی، در محدوده 2 تا 4 دسی زیمنس بر متر آسیب می‌بینند. مشکل اصلی خاک های شور وجود نمک های محلول مانند کلر SO42- و NO3– است. نمک‌هایی با حلالیت کم مثل CaSO4 و CaCO3 نیز ممکن است در خاک وجود داشته باشند. استفاده از کودهای ضد شوری یکی از راه های مقابله با این مشکل است. در ادامه راهکارهای دیگری نیز به این منظور معرفی خواهیم کرد.
انواع خاک های دارای نمک
1. خاک شور
حاوی مقدار کمی سدیم (مانند خاک شور بیابان ها)
2. خاک قلیایی
دارای خاصیت قلیایی و میزان بالایی سدیم، کربنات و بی کربنات (pH بیش از 8.5)
3. خاک سدیم
خاک رسی و حاوی مقدار زیادی سدیم
4. خاک منیزیم
حاوی میزان بالای منیزیم محلول در خاک
5. خاک گچی
دارای مقدار زیادی گچ یا سولفات کلسیم (CaSO4)
6. خاک اسید سولفات
حاوی آهن یا سولفات آلومینیوم بسیار اسیدی
عوامل ایجاد شوری
عوامل بسیاری در شوری خاک تاثیرگذارند. این عوامل ممکن است به طور طبیعی یا توسط فعالیت های انسانی ایجاد شوند. که در این بخش قصد داریم به آنها بپردازیم.
- آب و هوای خشک و بارندگی کم موجب میشود نمک های مازاد از زمین خارج نشوند.
- تبخیر بالا باعث افزایش مقدار نمک خاک میشود.
- زهکشی ضعیف موجب میشود نمک ها به دلیل عدم انتقال آب شسته نشوند.
- آبیاری با آب غنی از نمک، شوری زمین را افزایش می‌دهد.
- حذف پوشش های گیاهی با ریشه عمیق
- نشت نمک از رسوبات و نفوذ به آبهای زیرزمینی
- نفوذ نمک دریا به لایه های پایینی
وزش نسیم با توده‌های هوای شور در نواحی ساحلی نیز از دیگر عوامل موثر در شوری خاک است.
عوارض شوری خاک
افزایش بی رویه نمک در زمین عوارض بی شماری دارد. در این بخش از مقاله به چند مورد از آنها اشاره می‌کنیم.
- اثرات مخرب بر رشد و عملکرد گیاه
- کاهش کیفیت آب
- فرسایش خاک و تخریب زمین
- کاهش کشاورزی
- کاهش جذب آب توسط گیاه
- افزایش خطر سیل (شوری خاک توانایی زمین را برای نفوذ آب کاهش می دهد)
- کم شدن تولیدات کشاورزی (اشباع آب در گیاهان به سطح املاح آب های زیرزمینی و نوع گیاه بستگی دارد. آب طی فرآیند اسمز جذب شده و از مناطق دارای غلظت نمک کمتر به سمت غلظت بیشتر جریان پیدا می‌کند. هنگامی که غلظت نمک به سطح بسیار بالایی رسید، پتانسیل اسمزی خاک اساسا منفی میشود. گیاهان هنگامی که قادر به جذب آب نباشند دچار تنش اسمزی می شوند که مشابه تنش خشکی بوده و به دلیل کمبود رطوبت در زمین رخ می‌دهد. در نهایت نیز پوشش گیاهی از بین می‌رود)
- کاهش کیفیت آب و تغییر طعم آن (نمک به آبهای شیرین نیز نفوذ کرده و منجر به شوری آنها میشود)
- تخریب زیستگاه گونه های رودخانه ای
- کاهش تنوع زیستی در رودخانه ها و دریاچه‌های آب شیرین (شوری جمعیت آبزیانی را که به نمک حساسند کاهش می‌دهد)
همانطور که مشاهده کردید، افزایش سطح نمک صدمات بسیاری برای تمامی گونه های جانوری، گیاهی و حتی انسان ها به همراه دارد. در اینجاست که به اهمیت بالای استفاده از محصولات ضد شوری پی می‌برید.
علائم افزایش نمک خاک
موارد زیر از علائم افزایش شوری خاک هستند.
- کاهش پوشش گیاهی
- کاهش سرعت نفوذ آب
- سفید شدن سطح زمین در مراحل اولیه و ایجاد کریستال های نمک در مراحل پایانی
- طعم شور آب
- افزایش سطح آب در شیارها
- پژمرده شدن گیاهان
- نابودی محصولات
- کاهش تنوع زیستی
رشد گیاهان مقاوم به نمک در منطقه نیز از سایر نشانه های شوری است.
گیاهان حساس و مقاوم به شوری
برخی از محصولات نسبت به شوری حساس ترند؛ مانند حبوبات، یونجه، شبدر، ذرت، هویج، برنج، کاهو، کلم، گوجه فرنگی و اسفناج.
بعضی گیاهان مانند انار، پسته، سنجد، جو، چغندر، کوشیا، سورگوم (ذرت خوشه ای) و ارزن نیز نسبت به شوری مقاوم هستند.
اندازه گیری شوری خاک
برای اندازه گیری میزان نمک خاک سه روش وجود دارد:
- ارزیابی هدایت الکتریکی زمین با دستگاه های مخصوص (با افزایش غلظت نمک، رسانایی آن نیز بیشتر میشود)
- آزمایشات شوری خاک (درصد سدیم قابل تعویض یا نسبت جذب سدیم را مشخص می‌کند)
- تخمین در زمین های کشاورزی یا از راه دور (از سنسورهای شوری برای بررسی شوری خاک سطحی استفاده میشود)
جلوگیری از شوری
در اینجا چند روش رایج برای جلوگیری از شور شدن زمین وجود دارد.
- آبیاری بهینه و عدم استفاده از آب شور
- استفاده از مواد آلی و کود دامی برای حفظ رطوبت و کاهش نیاز به آبیاری
- اجتناب از خاک ورزی عمیق و استفاده از ماشین های سنگین برای پیشگیری از نفوذ نمک به ریشه
به وسیله‌ی EOSDA Crop Monitoring امکان بررسی وضعیت پوشش گیاهی در زمین های کشاورزی و شناسایی مناطقی با پوشش گیاهی کم را فراهم کنید.
درمان
همانطور که در ابتدا گفته شد؛ کودهای ضد شوری از گزینه های مناسب برای کاهش نمک خاک هستند. در این بخش به شرح چندین تکنیک دیگر می‌پردازیم.
- زهکشی مناسب
- کاشت محصولات مقاوم به نمک
- جداسازی کریستال های نمک به صورت مکانیکی
- استفاده از کودهای مخصوص در جهت متعادل سازی عناصر (در میزان مصرف آنها دقت کنید)
- کاشت محصولات جاذب رطوبت
خاک های شور را می‌توان با شستشو با آب با کیفیت (غلظت الکترولیت کم) احیا کرد. آب باعث حل شدن نمک ها و حذف آنها از ناحیه ریشه میشود.
مزایای کود ضد شوری
کودهای ضد شوری فواید بسیاری به همراه دارند که در ادامه می‌خوانید.
- افزایش جذب از طریق سلول های گیاهی و سیستم ریشه
- قابل استفاده در اکثر سیستم های آبیاری
- بهترین روش برای کنترل نمک
- بهبود تخلخل خاک
- مقاومت در برابر تنش های محیطی
- افزایش جذب نیتروژن
- جلوگیری از ریزش زودرس برگ
احیای خاک و کمک به سلامت آن از دیگر مزایای این محصول است.
جهت دریافت مشاوره و خرید کود ضد شوری با مشاوران شرکت مبتکر اندیشان صنعت پیشرو در ارتباط باشید.
جمع بندی
محصولات ضد شوری در سلامت خاک، رشد گیاه و بهبود محصولات نهایی تاثیر بسیاری دارند. زهکشی نامناسب، آبیاری با آب شور و آب و هوای خشک از عوامل افزایش میزان نمک هستند. برای رفع این مشکل می‌توان محصولاتی را کشت کرد که در برابر شوری مقاومند. به کارگیری کودهای ضد شوری نیز از دیگر روش های مقابله با این مسئله است.
