خاک رنگبر نام تجاری بنتونیت است که در صنایع تصفیه روغن های خوراکی و صنعتی به کار می رود و مواد زائد، مضر و رنگ روغن های مذکور را جذب می نماید. خاک تصفیه نوعی خاک رس است که در آسیا، انگلستان، هند و ایالات متحده آمریکا از زمین به دست می آید. این رس عمدتا شامل بنتونیت (bentonit) یا آتاپولجیت (attapulgite) است.
تولید خاک رنگبر
خاک تصفیه از بقایای فسیلی جلبک های تک سلولی (دیاتومه) بوجود می آید.
خاک رنگبر عمدتا شامل سیلیکات آلومینیوم آبدار با ترکیبات مختلف مثل مونت مورایلونیت، کائولینیت و آتاپولجیت است. مواد معدنی دیگری مثل کلسیت، دولومیت و کوآرتز نیز ممکن است به میزان کمتری در آن وجود داشته باشد.
البته بعضی اوقات خاک تصفیه به بنتونیت کلسیمی که از خاکستر آتشفشانی ایجاد شده نیز اطلاق می شود.
آمریکا از سال 2015 بزرگترین تولید کننده خاک تصفیه است و با استفاده از رسوبات خاکسترهای آتشفشانی 70 درصد سیلیکات آلومینیوم آبدار را تولید کرده است. ژاپن و مکزیک در رده های بعدی تولید کنندگان خاک رنگبر قرار می گیرند.
کاربرد خاک رنگبر
در گذشته کارگران نساجی از خاک تصفیه برای شستشوی پشم و جذب ناخالصی ها و چربی های اضافی استفاده می کردند و اکنون کاربرد عمده خاک رنگبر در رنگ زدایی و پالایش روغن ها است.
درشبه قاره هند از این ماده برای تمیز کردن سنگ مرمر استفاده می شود. چون خاک رنگبر قابلیت جذب بالایی دارد، گرد و غبار سطحی را حذف می کند و برای لکه گیری، جرم گیری و زدودن آلودگی ها بسیار مناسب است. به طوری که موجب درخشش سنگ مرمر می شود و در صورت استفاده مکرر نیز باز هم نتایج حاصله مثبت خواهد بود.
قابلیت خاک رسی که با اسید فعال شده باشد در این است که می تواند رنگدانه های رنگی (پیگمنت) هایی مثل کاروتنوئیدها و کلروفیل و رنگدانه های بی رنگ مثل فسفولیپیدها را از روغن های خوراکی و غیر خوراکی جذب کند. طی این فرآیند یون هیدروژن (یک اسید غیر آلی) با یون کلسیم جایگزین شده و این ترکیب به حالت فعال در می آید.
صنایع غذایی
در صنایع غذایی برای پالایش و رنگ زدایی انواع روغن ها نظیر روغن های گیاهی (مثل روغن خرما، روغن هسته خرما، روغن نارگیل و روغن سویا)، روغن های حیوانی (مثل روغن پیه(دنبه)، روغن ماهی و روغن گوشت خوک)، روغن های هیدروژنه، مارگارین و روغن شیرینی پزی استفاده می شود.
حلال
به عنوان حلال (برای خشک شویی)، سفید کردن گوگرد و تاسیسات دفع فاضلاب استفاده می شود.
ضد عفونی کننده
ضدعفونی کردن لباس ها و تجهیزات مربوط به انواع مراکز (بیولوژیک، هسته ای و شیمیایی) که آلوده به مواد شیمیایی شده اند.
خاصیت انفجاری
این ماده سالهاست در صنعت سینما به خصوص در جلوه های ویژه جایی که لازم است انفجار رخ دهد استفاده می شود. خاک رنگبر نسبت به خاک طبیعی هم گرد و غبار بیشتر و طبیعی تری ایجاد میکند و هم بسیار بیشتر پراکنده میشود و انفجار واقعی تر به نظر می رسد و همچنین ماده کم خطری برای بازیگران است. بنابراین اسپری آن روی صورت افراد و برای طراحی صحنه مضر نیست.
سایر کاربرد های خاک رنگبر
- جاذب انواع روغن و گریس
- در کشاورزی و باغبانی به عنوان کمپوست، کودهای شیمیایی و آفت کش ها استفاده می شود.
- در صنایع شیمیایی برای تولید سولفور، استخراج قیر طبیعی، جذب مواد رادیواکتیو و بتونه کاری استفاده می شود.
